Orta Amerika’nın kuzeyinde yaşayan kızılderili halkı. Meksika, Guatemala, Belize, El Salvador ve Honduras’ta yaşayan Mayaların sayısı 16. yüzyılda fetih savaşları, salgın hastalıklar ve kıtlık sonucu büyük ölçüde azaldı. Günümüzde etnik topluluk olarak 2 milyonu aşkın Maya yaşar. Dil ve kültür farkları gösteren küçük alt gruplara bölünmüş olan mayalar Guatemala nüfusunun % 45’ini, El Salvador nüfusunun % 10’unu oluşturur. Ekonomileri tarıma (sabansız) dayalıydı: Mısır, fasulye, kabak, batata (tatlı patates), domates ekiliyor, papaya ve avokado gibi meyve ağaçlan dikiliyordu. Liflerinden kumaş, ip ve sandalet yapılan agav, yanı sıra pamuk, yararlı bitkilerin başında geliyordu. Ayrıca Kako bir tür para olarak da kullanılıyordu. Madensel gereçler, çömlekçi tornası, yük ve koşum hayvanları ve tekerlek bilinmiyordu.Maya toplumu çeşitli katmanlarda oluşmaktaydı. Soylular ve rahipler en üst toplumsal katmanı, soylulara, besin maddeleri sağlamak ve onlar için çalışmakla yükümlü köylüler ve zenaatçiler ikinci katmanı oluşturuyordu. Bunların yanı sıra köleler (olasılıkla savaş tutsakları) vardır.
Kentler dinsel tapınmanın merkeziydi ve hemen hemen bir odak merkezinin çevresinde kuruluyordu. Kentlerde piramitler, platformlar, saraylar ve top sahaları bulunuyordu. Halkın kalıcı olmayan malzemeden yapılan konutlarından günümüzde gelen olmadı. Mayaların dininde çeşitli biçimlerde görülen birçok tanrı vardı .Tanrıların en büyüğü gök tanrısı İt-zamna idi. Yucatan’da Yağmur Tanrısı Chac büyük önem taşıyordu. İnsan kurban etme töresi Aztek’lerdeki kadar büyük bir rol oynamıyordu. Rahipler aynı zamanda yıldızları gözlemlemek, yıldız falcılığıyla uğraşmak ve takvimi hesaplamak gibi görevler üstleniyordu. Mayalar matematikte ileriydiler (sıfır kavramı, sayı ve işaretler sistemi).
Mayalar, kökeni İÖ 1. yüzyıla giden bir resim-işaret yazısı (ideografi) geliştirdiler. Maya yazısı resimli el yazmalarında ve taş anıtlarda (steller, dikiltaşlar, sütunlar, tapmak basamakları) bulunur.
Mimarlık kalıntılarının başında tapınaklar ve saraylar gelir. Tapınaklar başlangıçta tek odalı diktdörtgen yapılardı. Zamanla büyütülen ve yükseltilen tapınaklar merdivenleri gerekli kılıyor ve böylelikle piramitler oluşturuluyordu. Heykel sanatı örneklerinin başında seçkin yüksek ve alçak kabartmalar gelir. Piedras Negras ve Copan’da steller üzerindeki, Yaxchilân’da kapı eşiklerinde bunların en güzel örnekleri yer alır. Co-pan ve Palenque’deki taş heykeller de Maya heykelciliğinin üstün örneklerindendir. Heykellerde çoğunlukla rahipler, hükümdarlar, mitoloji figürleri betimlenmiş ya da hiyerogliflere yer verilmiştir. 1946’da Bonampak’da bulunan 144 m2′ lik bir alanı kaplayan duvar resimleri Mayaların günlük yaşamını büyük bir canlılık ve renk zenginliği içinde betimler. Seramik olarak heykelcikler, kaplar bulunmuştur.
Mayaların Tarihi
Mayalara ait olduğu varsayılan en eski buluntular (İÖ 2000 dolayı) Belize’dedir. Guatemala’nın dağlık yöresindeki Kami-naljuyu en eski (IÖ 800 dolayı), yerleşim yeri sayılır. Maya yerleşim yerlerinin büyük çoğunluğu üzerine arkeolojik temelli bilgiler Mayaların klasik dönemini (İS 300-900) kapsar. Bu dönem, tarihlenmiş stellerin (dikilitaş) dikilmesiyle belirlenir. İS 900 dolayında dinsel tören merkezlerinin çoğu (örn. Tikal, Copan, Palenque) terkedildi ve kısmen yıkıldı. Maya kültürü, İS 1000 dolayında Kuzey Yucatan’da, bu bölgenin Toltek egemenliği altına girmesiyle özellikle Chichen Itza’da yeni bir parlak dönem yaşadı. Chichen İtza’nın çöküşünden sonra Mayapân Birliği (1200-1450) Mayaların tek büyük devletini oluşturdu. Bu dönemde Mayapân Kenti Kuzey Yu-catan’ın önde gelen politik gücü durumundaydı. 1450’de Mayapân hükümdarı ezilen uyruklarınca devrildi ve kent yıkıldı. Guatemala Yaylası 1525’te, Yucatan 1541’de İspanyollar tarafından alındı. Peten ovasıysa 150 yıl sonra İspanyol egemenliğine girdi.
