Bu belge 1. Dünya savaşı Çanakkale cephesinde İngiliz ordusunun Türk askerine karşı zehirli gaz kullanımıyla alakalıdır. Belge çok nadirdir. Merkezi Londra da olan Churcill arşivlerinde Çanakkale cephesiyle alakalı 190 sayfa belgeden biridir. Belgeleri İngiliz arşivinden sayın Sami Erkurt satın almıştır kendisine çok teşekkür ediyoruz. Belgelerin bazıları üzerinde Secret (Gizli) damgası var. Fiyatlar çok yüksek olduğu için hiç bir araştırmacı buralara girmemiş. Belge çevirisinde hata ve cümle düşüklükleri var. Zira 100 yıl önceki ingilizce katkıda bulunursanız açıklamaya ekleriz. Çeviriler için Deniz Akpınar ve Seyit Ahmet Özdemir’e çok teşekkür ederim.
Belgenin çevirisi şöyle
Savaş Komitesi Notları
Alman silah ve muhimmatindan daha tehlikeli olan şey, büyük gaz tesisleri kurmaktır. Belli bir zaman önce yarımadadaki askerlerimiz gaz maskeleri ile donatıldı. Olası tehlikenin sona ermesi ve maskelerdeki arızalardan dolayı, buradaki askerlerimiz Fransadakiler gibi deneme yapamadılar.
Şayet endişelerimizde haksız değil isek, biran evvel yeni gaz maskelerini göndermemiz gereklidir. Bizlerin ne yapacağımıza karar verildiği bu sessiz donem içerisinde, birliklerimizde maskeler üzerinde deneme yapabilirler, doğru adımlar atıldığı takdirde, olası bir tehlikeye mani olabiliriz.
Türkler üzerinde bizim tarafımızdan gaz kullanımına karşı mantıksız ön yargının artık duracağına inanıyorum. Ermenilerin Türkler tarafından katliamları ve yarımadada neredeyse hiç İngiliz esir alınmamış olması gerçeği, binlerce kayıp olsa da, bu noktadaki tüm yanlış duyguları mutlaka yok etmeliyiz. İngiliz gazının büyük yüklemeleri gecikmeden gönderilmelidir. Kış mevsimi, sıklıkla bizim tarafımızdan gaz kullanımı için mükemmel bir fırsat sağlayacak olan güney batıdaki rüzgarlarıyla dikkat çekicidir.
Sayın Bonar Law’ın azınlık ırkların orduya alınması ve savaşın bazı aşamalarında kullanılması hakkındaki haberi oldukça ümit kırıcı, ben böyle bir şeyin olabileceğine razı değilim! Bu konuda Fransızlardan bilgi alabiliriz. Zenci kökenlileri ordularına nasıl kattıkları hakkında katilim zorunlu mu yoksa gönüllü mü? Onların yöntemini nasıl sağlıyorlar?
Sahadaki sayıları kaçtır ve illerindekiler yükselmek istiyorlar mı? Böylelikle bizden daha tecrübesi olan siyahi ırkların sorunlar karşısında çözüme ulaşıp ulaşmayacaklarını görebiliriz. Bu arada dış işleri bakanlığından isteğim (Sudanlı ve Arap birliklerinin toparlanması) konulu raporun hazırlanması için baskı yapacağım.
Winston Spencer Churchill
Ekim 20 1915
Belge budur Osmanlı devleti itilaf güçlerine karşı hiç kimyasal silah kullanmadı ancak Müttefikimiz Almanya özellikle batı cephesinde itilaf güçlerine zehirli gaz kullanmıştır. Çanakkale cephesine İngiliz ordusunun getirdiği zehirli gazlar siperlerin birbirine çok yakın olması ve aşırı şiddetli rüzgar yüzünden randıman vermedi ve kullanımdan kaldırıldı.
Türkiye cumhuriyeti zehirli gazı orduda ilk kez Dersim operasyonunda kullanmıştır. Zehirli gazın nerden tedarik edildiğini henüz öğrenemedim. Operasyonla alakalı eski dış işleri bakanlarından İhsan Sabri Çağlayangil’in ses kaydında korkunç detaylar yer alır. Bunu da bir ara yayınlarız.
Özgür Sanal
